Gnu białobrode

Connochaetes taurinus albojubatus

biały pasek

Status wg IUCN Red List

niskie ryzyko wyginięcia
Młode gnu białobrode
Znak zapytania - grafika

Czy wiesz, że....

Obecnie wyróżnia się pięć podgatunków gnu pręgowanego (Connochaetes taurinus) , a gnu białobrode (C.t. albojubatus) jest jednym z nich. Status zagrożenia odnosi się do całego gatunku.

Jak wygląda gnu białobrode?

Gnu to afrykańskie kopytne ssaki z rodziny wołowatych (Bovidae). Spośród dwóch gatunków z rodzaju Connochaetes, gnu pręgowane są mniejsze i lżejsze. Ubarwienie dorosłych jest niezwykle zróżnicowane, od ciemnoszarego lub niebieskawo-szarego, poprzez jasnoszare do brązowoszarego. Spód jest nieco ciemniejszy niż grzbiet.

Ciemnobrązowe, pionowe pasma zaznaczają szyję i kończyny przednie, co z daleka daje wrażenie jakby gnu posiadały obszerne zmarszczki na skórze. Dorosłe samce są generalnie ciemniejsze niż samice. Młode rodzą się płowo-brązowe, a dorosłe ubarwienie osiągają w wieku 2 miesięcy. Nad ramionami gnu znajduje się niewielki garb, z lekkim spadkiem ku tyłowi ciała. Przód wypukłego pyska pokryty jest szczeciniastymi czarnymi włosami. Długi, podobny do końskiego, ogon jest czarny, podobnie jak grzywa, która rozciąga się od rogów przez kark aż po łopatki. Powiewająca „broda” jest obecna u obu płci i wygląda prawie jak podgardle. Chociaż u większości podgatunków gnu długi włos ma zabarwienie czarne, to podgatunek gnu białobrode (C. t. albojubatus) i gnu kraterowe (C. t. mearnsi) mają rzucającą się w oczy białą brodę. Obie płcie posiadają rogi, które są bardzo podobne pod względem formy do tych u samicy bawołu przylądkowego, ponieważ są lekko rozszerzone u podstawy i nie posiadają wygrzbieceń. Rogi są nieostrzone, mają kształt nawiasów klamrowych i są grubsze u samców niż u samic. Ogólnym zarysem przypominają nawias klamrowy: rozchodzą się na zewnątrz i  na boki, a następnie wyginają się do góry i lekko do wewnątrz. Pojedynczy róg gnu może osiągać długość 30-40 cm u samic, podczas gdy u samców może mieć nawet 83 cm długości wzdłuż krzywizny. Długość ciała gnu waha się w przedziałach 170 – 240 cm, do tego długość ogona 60 – 100 cm. Wysokość w kłębie wynosi 115 – 145 cm. Masa ciała gnu osiąga od 140 do 290 kg.

Gdzie występuje gnu białobrode?

Gnu pręgowane występują powszechnie we wschodniej i południowej Afryce, od Kenii po wschodnią Namibię. Ich południowy zasięg graniczy z rzeką Orange w Republice Południowej Afryki. Omawiany podgatunek, gnu białobrode, zasiedla tereny od północnej Tanzanii do centralnej Kenii na południe od równika i na zachód od Gregory Rift Valley.

Gnu pręgowane można spotkać w wielu różnych siedliskach, od gęstych zakrzewień po otwarte równiny zalewowe. Gatunek ten wydaje się jednak preferować sawanny akacjowe i równiny z szybko odrastającymi trawami i umiarkowanym poziomem wilgotności gleby.

Gnu może mieć dwa lub trzy terytoria, z których każde odpowiada określonemu sezonowi. Zawsze można wyróżnić obszary wykorzystywane w porze suchej i deszczowej, zaś trzeci areał to obszar przejściowy, z którego gnu korzystają w czasie migracji. Obszar ten jest zwykle blisko położony (mniej niż 20 km) w stosunku do terenów wykorzystywanych w porze suchej. Obszary  „pory suchej” i „pory deszczowej” być oddalone nawet o 120 km. Spośród tych trzech areałów, teren „pory deszczowej” jest najmniejszy. Średnia wielkość takiego terytorium to 1,5 km2. Ze względu na większe zagęszczenie populacji, daje samcom możliwość bardziej wydajnego krycia.

do 0 cm

długość ciała

do 0 cm

wysokość w kłębie

do 0 cm

długość pojedynczego rogu

0 km

dystans w ciągu roku

Jak zachowuje się gnu białobrode?

Gnu są stadne i terytorialne. Formują duże stada pomiędzy okresami migracji, gdy znajdują się na jednym ze swoich podstawowych terytoriów. W trakcie migracji tworzą bardziej swobodne skupiska. Migrację inicjuje dostęp do wody i pożywienia.

Ponieważ gnu potrzebują stałego dostępu do wody, obszar najczęściej zajmowany przez jedno stado może wynosić tylko kilka hektarów. Jednak w miarę kurczenia się źródeł wody i pożywienia, stado musi się przemieścić, aby znaleźć lepsze pastwisko. Pojedyncze stada składają się na ogół z około 8 samic i ich cieląt oraz towarzyszących im byków. Starsze samice (krowy) są zmuszane przez byka do opuszczenia jego terytorium. W miarę ustępowania pory deszczowej i kurczenia się źródeł pożywienia, stada zmniejszają się, a podczas poszukiwania nowych źródeł pożywienia pozostają tylko matki i młode cielęta. Młode samce są stosunkowo łagodne; byki posiadające swoje haremy spychają osobniki młodociane na obrzeża pastwisk. Samce antylop gnu stają się terytorialne i rywalizują o dostęp do partnerek w wieku około 4 – 5 lat.

Gnu komunikują się wzrokowo, głosowo i poprzez węch. Głos samca może nieść się na odległość do 2 km. Wydzieliny z gruczołów przedoczodołowych i stóp są ważne w komunikacji zapachowej, podobnie jak mocz i kał. Wydzielina gruczołów znajdujących się na stopach umożliwia stadom podążanie za sobą podczas migracji. Gnu pocierają głowami o zady pozostałych osobników, aby nawiązać kontakt społeczny. Mogą również wąchać i pocierać nos i szyję innych osobników.

Okres godowy u gnu trwa trzy tygodnie i zbiega się z korzystnymi warunkami klimatycznymi. Optymalne warunki reprodukcyjne pojawiają się natychmiast po porze deszczowej, kiedy antylopy gnu mogą żerować na bujnej, zdrowej trawie. Rykowisko zwykle rozpoczyna się podczas pełni księżyca, kiedy ryczące samce tworzą zgrupowania. Zwiększona produkcja testosteronu stymuluje produkcję nasienia. W tym czasie można zaobserwować, zwiększone nawoływanie i  walki wśród samców. Samce nie śpią ani nie jedzą, gdy w pobliżu znajdują się aktywne seksualnie samice i nieustannie starają się kryć jak największą liczbę samic. Gdy kawalerowie (samce nie rozmnażające się) i terytorialne byki znajdą się w bliskim sąsiedztwie dojrzałych samic, starają się zwrócić na siebie uwagę, bucząc, rycząc i skrzecząc. Samce rywalizują o dostęp do partnerek poprzez bezpośredni kontakt fizyczny, w tym sparing. Gdy dany samiec uzyska dostęp do kojarzenia, samica pozostaje w pobliżu partnera , może dojść do kilkudziesięciu kopulacji – tak długo, jak ona i jej stado pozostają na miejscu. W okresie wycielenia ciężarne matki, matki z nowo urodzonymi młodymi, grupy roczniaków oddzielone od matek oraz kawalerowie rozdzielają się na odrębne grupy. Wycielenie zwykle zbiega się z migracją na bardziej żyzne ziemie, co również zmniejsza ryzyko drapieżnictwa ze względu na zmniejszoną liczebność drapieżników. Dowody sugerują, że gnu pręgowane są zarówno poligeniczne (co oznacza, że samiec łączy się z wieloma samicami), jak i poliginandryczne (samica łączy się z wieloma samcami, a owe samce z wieloma innymi samicami).

Gnu rozmnaża się raz w roku w okresie 3 tygodni, który następuje bezpośrednio po porze deszczowej. Po ciąży, która trwa średnio 8 miesięcy, na świat przychodzi jedno cielę. Średnia masa urodzeniowa nowo narodzonych cieląt wynosi około 19 kg. Około 6 minut po urodzeniu cielęta mogą samodzielnie stać i rozpocząć karmienie. Wdrukowanie zapachu matki ma kluczowe znaczenie; matka musi pozostać blisko cielęcia, aby zapewnić pomyślny przebieg tego procesu. W wieku około 8 miesięcy młode opuszczają matki i tworzą grupy rówieśnicze. Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku 16 miesięcy, a samce osiągają dojrzałość płciową w wieku 24 miesięcy.

Młode pozostają bardzo blisko matki przez pierwsze kilka miesięcy życia. Synchroniczność urodzeń w stadzie ogranicza drapieżnictwo, podobnie jak wrodzone zachowanie cieląt polegające na podążaniu za matkami. Głównie matki chronią młode przed drapieżnikami, ale także samce pomagają w ochronie stada. Po zapamiętaniu matki, cielęta nadal rozpoznają jej zapach (a matki – zapach swojego potomstwa), nawet jeśli rozdzielają się podczas dużych ruchów stada.

Czym żywi się gnu białobrode?

Gnu pasą się i jedzą zarówno w dzień, jak i w księżycowe noce. Ich głównym pożywieniem są szybko rosnące trawy występujące na sawannie i równinach. Gdy trawy są rzadkością, mogą zjadać również liście z krzewów i drzew. W czasach zmniejszającej się obfitości pożywienia, wędrowne stada kilku tysięcy antylop gnu pokonują setki kilometrów w poszukiwaniu pożywienia. Często formują grupy mieszane wraz z innymi roślinożercami, na przykład zebrami. Zdawałoby się, że łączenie się w grupy jednego ssaka roślinożernego z innym może wzmacniać presję na środowisko i konkurencję o pokarm. Okazuje się jednak, że preferencje żywieniowe tych ssaków nie są identyczne.

Ekologiczny rozdział między gatunkami zwierząt kopytnych żerujących na afrykańskich sawanna może być trudny. Zaobserwowano jednak, że ssaki te często biorą udział w kolejnych etapach wypasu. Poszczególne gatunki podążają za sobą w charakterystycznych sekwencjach podczas ich sezonowych ruchów. W takiej sukcesji biorą udział migracyjne populacje Serengeti: jako pierwsze pasą się zebry stepowe, następnie, a na końcu gazele Thomsona. Na wpół migrujące sasebi (topi) mają tendencję do łączenia się w grupy wraz z zebrami. Poszczególne gatunki wykorzystują różne warstwy ziół i dlatego można oczekiwać, że będą przyjmować różne proporcje dostępnych części roślin.

Gnu, podobnie jak inne zwierzęta roślinożerne pasą się i nawożą trawę. Stanowią też pokarm dla drapieżników. Głównymi drapieżnikami polującymi na gnu są lwy, gepardy, hieny cętkowane i likaony. Co może być zaskakujące, osobniki żyjące w większych stadach częściej padają ofiarą drapieżnictwa niż w tych mniejszych. Uważa się, że jest to efekt uboczny wielkości stada, ponieważ osobniki w dużych stadach są zwykle mniej czujne. Kiedy zostanie zidentyfikowany potencjalny drapieżnik, gnu zbierają się razem, tupią i wydają głośne, przenikliwe sygnały alarmowe. Często śledzą lub podążają za drapieżnikami, starając się je odstraszyć. Matki gnu często skutecznie bronią swoich cieląt przed pojedynczymi hienami lub gepardami. 

Zróżnicowane gatunkowo grupy mogą tworzyć się, ponieważ osobniki szukają ochrony przed drapieżnikami. Korzyści formowania z takich mieszanych grup mogą wynikać z wielu mechanizmów. Na przykład grupy gatunków mieszanych mogą zmniejszyć ryzyko drapieżnictwa, ponieważ istnieje mniejsze prawdopodobieństwo, że dany osobnik padnie ofiarą polowania w grupie, niż gdy jest sam. Ruch wielu osobników może zmylić drapieżnika i zmniejszyć prawdopodobieństwo udanego ataku. Większa liczba osobników może również prowadzić do lepszego wykrywania drapieżników ze względu na zwiększoną czujność, na przykład gdy drugi gatunek lepiej wykrywa drapieżniki lub wykorzystuje inną modalność sensoryczną niż pierwszy gatunek. Takie zachowanie może pozwolić jednostkom spędzać mniej czasu na czujności, a więcej na innych zachowaniach, takich jak żerowanie.

Zagrożenia i ochrona gnu białobrodych

Przez lokalnych rolników gnu są uważane za uciążliwe, ponieważ zmniejszają obfitość paszy dla bydła i mogą przenosić wiele patogenów na zwierzęta gospodarskie. Z drugiej strony, podczas wypraw safari często poszukuje się dużych stad gnu pręgowanych. Takie atrakcje turystyczne tworzą miejsca pracy i przyciągają inwestycje zagraniczne.

Dawniej gnu często występowały w dużych skupiskach, jednak ich liczebność i rozmieszczenie uległy zmniejszeniu przez rozprzestrzenianie się osiedli ludzkich i zwierząt gospodarskich, eliminację źródeł wody, wylesianie – które ma wpływ na działy wodne i tym samym dostępność wody na sawannie, irygację upraw, kłusownictwo dla mięsa, utratę sezonowych zasięgów – tak istotnych dla wędrownych populacji oraz programy zwalczania zwierzyny łownej w nieudanych próbach wyeliminowania dzikich żywicieli śpiączki (nagana) i innych chorób zwierząt gospodarskich. Ogrodzenia, które blokowały migrację między strefami pory deszczowej i suchej, spowodowały masowe wymieranie, uniemożliwiając dostęp do wody i ostoi o większej ilości opadów podczas silnych susz. Znanym przykładem jest spadek liczebności i epizod masowej śmiertelności gnu botswańskiego spowodowanej przez weterynaryjne ogrodzenia kordonowe, które blokowały migracje wywołane suszą, szczególnie po śmierci tysięcy ludzi nad jeziorem Xau na północnym wschodzie pustyni Kalahari w 1980 r.

Jak ZOO Wrocław pomaga gnu białobrodym?

Misją ZOO Wrocław jest prowadzenie działań edukacyjnych i ochrona zagrożonych gatunków. Realizuje ją na swoim terenie, ale również poza nim. W ramach ochrony gatunkowej na terenie zoo prowadzona jest hodowla zachowawcza gatunków zagrożonych wyginięciem lub tych, które wyginęły w naturze. To też zoo, które najbardziej angażuje się w ratowanie zwierząt w środowisku naturalnym. Odwiedzając wrocławskie zoo, a zwłaszcza wybierając bilet wstępu „ZOO NA RATUNEK”, zwiedzający pomagają ocalić liczne gatunki zwierząt.

przyłącz się do nas

Pomóż nam chronić ginące gatunki. Fundacja ZOO Wrocław DODO realizuje ponad 30 projektów ochroniarskich na świecie.

Przekaż swój 1,5%

KRS 0000623492

Pantera śnieżna